Uitkomsten Klimaatraadpleging in opdracht van de Tweede Kamer

Moeten we korte vluchten verbieden en internationaal treinverkeer verbeteren? Of moeten we nieuwe spullen duurder maken en het repareren van spullen goedkoper? Moet Nederland waterstof kopen uit het buitenland? Of juist kleine kerncentrales hier bouwen? In de Klimaatraadpleging 2023 dachten meer dan 11.000 Nederlanders mee over deze onderwerpen.

Brede samenleving betrekken met een innovatieve methode
De landelijke raadpleging vond plaats op initiatief van de commissie voor Economische Zaken en Klimaat van de Tweede Kamer. De commissie wil hiermee de brede samenleving in staat stellen om mee te denken over klimaatbeleid. De Kamerleden kunnen de resultaten gebruiken om het klimaatbeleid van het kabinet beter te beoordelen en om hun eigen ideeën voor dit beleid aan te scherpen. De raadpleging is uitgevoerd op basis van de Participatieve Waarde Evaluatie (PWE) methode, ontwikkeld door wetenschappers van onder meer de TU Delft. PWE is een methode die goed aansluit bij de participatiebehoeften van ‘het stille midden’. De raadpleging is uitgevoerd door onderzoekers van Populytics in samenwerking met onderzoekers van de TU Delft. 2.849 deelnemers deden mee vanuit een geselecteerde groep die representatief is voor de Nederlandse volwassen bevolking, meer dan 8.733 inwoners deden mee aan een open raadpleging.

Middengroep steunt maatregelen die niet-duurzame consumptie met 25% terugdringen
De klimaatraadpleging laat zien dat ongeveer 20% van de Nederlanders een zeer uitgesproken mening heeft over klimaatbeleid. Dit zijn de sterke tegenstanders die extra klimaatbeleid afzweren en de sterke voorstanders die vinden dat klimaatbeleid niet ambitieus genoeg kan zijn. De brede middengroep (80%) steunt belastingmaatregelen die niet-duurzame consumptie met ongeveer 25% verminderen. De extra belasting moet dan wel gebruikt worden om duurzame alternatieven aantrekkelijker te maken.
Breed draagvlak om vliegverkeer te ontmoedigen en treinverkeer te stimuleren
De Klimaatraadpleging laat zien dat een groot deel van de bevolking vindt dat de Tweede Kamer maatregelen moet nemen om vliegen te ontmoedigen en treinverkeer te stimuleren. Deelnemers adviseren om de belasting op vliegen zoveel te verhogen dat Nederlanders 30% minder gaan vliegen en dat de belastingopbrengsten worden gebruikt om het reizen per trein naar het buitenland goedkoper te maken. Het gemiddelde advies van deelnemers aan de Klimaatraadpleging is om vliegen te verbieden tot 620 kilometer. Je kan dan vanuit Nederland bijvoorbeeld niet meer vliegen naar Brussel, Londen en Parijs. Stemmers op bijna alle politieke partijen staan achter deze maatregelen.

Nieuwe spullen moeten duurder worden, het repareren van spullen goedkoper
Deelnemers konden in de raadpleging adviseren om de belasting op nieuwe spullen te verhogen en tegelijkertijd het repareren van spullen aantrekkelijker te maken door dit te subsidiëren. Ze adviseren gemiddeld genomen om de prijs van nieuwe spullen zoveel te verhogen dat de consumptie hiervan met 29% afneemt. Dit geld kan dan onder meer worden gebruikt om reparatie te subsidiëren. Ook vindt men dat kleding die gemaakt is van nieuwe materialen sterker mag worden belast als dit geld wordt gebruikt om kleding van hergebruikte materialen goedkoper te maken.

Verschillende rechtvaardigheidsprincipes van belang
Voorkeuren worden in belangrijke mate bepaald door de mate waarin een deelnemer vindt dat er een (door mensen veroorzaakt) klimaatprobleem is. Deelnemers die zeggen dat klimaatverandering een groot probleem is vinden normerende en beprijzende maatregelen veel sneller te rechtvaardigen. Rechtvaardigheidsoverwegingen spelen een belangrijke rol in de voorkeuren van deelnemers. Het duurder maken van vliegen en niet-duurzame consumptie krijgt bijvoorbeeld veel steun omdat ze volgens deelnemers aansluiten bij verschillende rechtvaardigheidsprincipes zoals ‘de vervuiler betaalt’, het kiezen van maatregelen met het ‘grootste nut’ en ‘eigen verantwoordelijkheid’. Sommige deelnemers geven de voorkeur aan het verbieden van korte vluchten in plaats van aan het verhogen van prijzen van vliegtickets, omdat het verhogen van de prijzen in hun ogen oneerlijk is voor de minstbedeelden. Deelnemers geven over het algemeen de voorkeur aan het verhogen van prijzen van vliegtickets in plaats van de prijzen van benzine, diesel en vlees omdat zij autorijden en het eten van vlees meer als basisbehoeften zien dan vliegen.

Nederlanders vinden energieonafhankelijkheid belangrijk, Wind op Zee en gebruik van (rest)warmte zijn populair
In de Klimaatraadpleging konden deelnemers ook een advies geven over de keuzes die de overheid moet maken om ervoor te zorgen dat er in de toekomst genoeg energie is voor Nederlandse huizen en bedrijven. Ze vinden het belangrijk dat Nederland zelf ongeveer 80% van haar energie op eigen grondgebied opwekt zodat Nederland voor haar energievoorziening niet te afhankelijk is van het buitenland. Deelnemers vinden dat sterk moet worden ingezet op de opties ‘Warmte uit de industrie opnieuw gebruiken om woningen te verwarmen’ en ‘Warmte uit de bodem gebruiken om woningen te verwarmen’ omdat zij het (mede gezien de hoge gasprijzen) belangrijk vinden dat (rest)warmte slim wordt benut. Deelnemers zetten sterk in op het plaatsen van windmolens op de Noordzee omdat zij dit een effectieve en zeer schone energiebron vinden die nauwelijks nadelen met zich meebrengt. Deelnemers zetten gematigd in op het bouwen van kleine en grote kerncentrales. Mannen kiezen vaker voor kernenergie dan vrouwen. Nederlanders die twijfelen aan klimaatverandering vinden kernenergie aantrekkelijker dan Nederlanders die zich grote zorgen maken over klimaatverandering. Dat komt mede omdat zij het belangrijk vinden om zelf weinig last te hebben van klimaatbeleid en zij verwachten dat ze relatief weinig last zullen hebben van kerncentrales.

Uitkomsten bruikbaar voor het Burgerforum Klimaat
Voor de zomer heeft de Tweede Kamer ingestemd met de instelling van een Burgerforum Klimaat. 175 burgers zullen de komende periode worden geloot en vanaf maart 2024 zullen zij samen een antwoord geven op de vraag: “Hoe kunnen we als Nederland eten, spullen gebruiken en reizen op een manier die beter is voor het klimaat?” In Nederland zijn er verschillende voorbeelden waarin een burgerforum wordt voorafgegaan door een raadpleging (Gelderland, Sudwest-Fryslan, Foodvalley, Hoeksche Waard, Eemnes). De resultaten van de Klimaatraadpleging 2023 over consumptiegedrag zouden als input kunnen dienen voor het Burgerforum Klimaat.

Deelnemers tevreden met hun deelname
Dit is de eerste keer dat de Tweede Kamer opdracht heeft gegeven voor een PWE-raadpleging. Tweede Kamerleden wilden met deze eerste toepassing ook ervaring opdoen met deze democratische innovatie. De gemiddelde deelnemer geeft het cijfer 7,2 aan de raadpleging. Een ruime meerderheid van de deelnemers krijgt meer vertrouwen in besluiten van de overheid als de overheid vaker inwoners laat meedenken op deze manier. Meer dan 75% van de deelnemers is van mening dat deze methode vaker toegepast moet worden om inwoners te betrekken bij overheidsbeleid.
De methode is eerder onder meer toegepast om Nederlanders te betrekken bij het coronabeleid en twee jaar geleden is er ook een Klimaatraadpleging gedaan (www.tudelft.nl/klimaatraadpleging).

Lees hier het rapport.